نگاهی به مطالعات شیعه شناسی در دانشگاههای اسرائیل
پنجشنبه، ۲۸ فروردين ۱۳۹۹، ساعت ۱۸:۱۶
مقدمه
به نظر می‌رسد جدا کردن ابعاد مختلف زندگی انسان از یکدیگر، به‌سادگی امکان‌پذیر نیست؛ فرهنگ، اقتصاد، سیاست، علم، هنر و... ساحت‌هایی درهم‌تنیده‌اند و با یکدیگر ارتباطی تنگاتنگ دارند. مثلاً در سالیانی نه‌چندان دور، علم فیزیک در اختیار قدرتی سیاسی قرار گرفت تا به بمب اتم تبدیل شود و انسان‌های بی‌گناه را نابود کند؛ لذا نمی‌توان ساحت علم را از ساحت‌های دیگر زندگی انسان و از جمله سیاست جدا کرد.
مطالعات شیعه‌شناسی، یکی از موضوعاتی است که در دانشگاههای مختلف سراسر جهان -از جمله در دانشگاههای رژیم اشغالگر قدس- موضوع بحث‌های علمی قرار گرفته است؛ و ظاهراً -چنانچه انتظار هم می‌رود- در خدمت سیاست‌های این رژیم قرار گرفته است.
«دکتر جواد میری» شیعه‌شناسی را در دانشگاههای اسرائیل بررسی کرده و گزارش مختصری از آن را ارائه کرده است. این ارائه در تاریخ 2 اسفند 1393 در محل پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ایراد شده است. خلاصه‌ی این ارائه که برگردان فیلم آن است، در ادامه می‌آید.
این بحث جهت درس «آشنایی با مراکز پژوهشی قرآن و حدیث ایران و جهان» در رشته‌ی کارشناسی علوم قرآن و حدیث آماده شده؛ و اگرچه مستقیماً به مطالعات قرآنی و حدیثی نپرداخته، اما موجب کسب نگاه وسیع‌تری نسبت به پژوهش‌های مرتبط با شیعه در جهان می‌شود.
محمدرضا مزرعی فراهانی
فروردین 1399
نگاهی به مطالعات شیعه شناسی در دانشگاههای اسرائیل
- این پژوهش، یک طرح کامل‌شده نیست و ادامه دارد.
- اسرائیل، دغدغه‌ی خاصی نسبت به شیعه دارد.
- شاید تا 20 سال پیش، شیعه مساوی با ایران بود، اما الآن منطقه‌ای‌تر و گسترده‌تر شده است.
- بزرگ‌ترین مرکز شیعه‌شناسی در اسرائیل ایجاد شده. این مسأله‌ی مهمی است و باید در مراکز دانشگاهی ما در مورد آن فکر شود.
- ظاهراً در ایران در مورد شیعه‌شناسی در اسرائیل، مطالعاتی نشده است.
- تمرکز مطالعات شیعه‌شناسی در اسرائیل، بر روی اختلافات ممکن میان حوزه‌ی نجف و قم است.
- مطالعاتشان دقیق است و در حوزه‌های مختلفی کار کرده‌اند: کلام، عرفان، نحله‌های عرفانی شیعه (نظری، عملی) و...
- از جمله موضوعات مورد مطالعه‌ی آن‌ها اختلافات میان مراجع شیعی از قرن 19 تا کنون است و همچنین تأثیری که این اختلافات در یارگیری و دریافت وجوهات آن‌ها داشته است؛ و همچنین رویکرد آن‌ها نسبت به حکومت.
نکته‌ی اصلی در این پژوهش
- نکته‌ی اصلی در این پژوهش، رابطه‌ی نزدیک میان اندیشمندان دانشگاه تل‌آویو، مرکز «موشه دایان» و... با بهائیت است (بهترین مطالعات آکادمیک[1] شیعی را بهائیان انجام داده‌اند؛ برای اینکه بخواهند هویت دینی و کلامی خود را مستدل کنند). این نزدیکی نه فقط به خاطر وجود مرکز بهائیان در اسرائیل است؛ بلکه ارتباطات آکادمیک در میان آن‌ها نزدیک است.
- از بزرگ‌ترین متخصصان شیعه‌شناسی و مدرس آن‌ها یک ایرانی بهائی به نام پروفسور «عباس امانت» است که در دانشگاه هاروارد نیز تدریس دارد. وی در شکل‌دهی و سامان‌دهی مراکز شیعه‌شناسی در اسرائیل نقش داشته و حلقه‌ی ارتباط دانشگاههای شیعه‌شناسی در اسرائیل است.
چرا ارتباط شیعه‌پژوهی اسرائیل با بهائیان مهم است؟
- زمانی بود که وقتی صحبت از «صهیونیزم مسیحی» می‌شد، برخی تعجب می‌کردند که مگر می‌شود صهیونیزم و مسیحیت در کنار هم قرار بگیرند، در حالی که بنیان‌های آن‌ها کاملاً متفاوت است و تازه صهیونیزم هم گونه‌ای افراطی از یهودیت است. اما بعدها دیدیم که نه‌تنها این دو مرتبط شدند؛ بلکه صهیونیزم مسیحی ابراز وجود جدی پیدا کرد و حتی 8 سال[2] کنگره‌ی آمریکا را تحت تأثیر خود قرار داد. نزدیکی صهیونیزم و مسیحیت، نه‌تنها سیاسی بوده؛ بلکه از نظر ایدئولوژیک[3] هم به یکدیگر نزدیک شدند.
- دلیل اینکه مسیحیان به صهیونیزم نزدیک شدند، این بود که آنان اعتقاد دارند که منجی وقتی می‌آید که برخی اتفاقات در اورشلیم یا همان بیت‌المقدس بیفتد؛ و چون صهیونیزم این اتفاقات را تسریع می‌کند، ما باید با آن‌ها متحد باشیم.
- در شیعه هم چنین عقیده‌ای در میان انجمن حجتیه وجود داشت؛ که منجی وقتی می‌آید که دنیا پر از ظلم و فساد و... شده باشد.
- بنابراین اصلاً بعید نیست که ما در آینده مثلاً شیعه‌ی صهیونیزم هم داشته باشیم؛ و این مطالعات برای ما درجه‌ی اهمیت بالایی دارد.
- شاید بتوان گفت اولین شیعه‌ی صهیونیست، «فؤاد عجمی» از اهالی جنوب لبنان است که نقش زیادی در ترویج این مرام داشته است.
-
از جمله پژوهش‌هایی که به‌وسیله‌ی پژوهشگران اسرائیلی در مورد شیعه شده، این موارد را می‌توان نام برد:مطالعات شیعه‌پژوهی در اسرائیل، علاوه بر جنبه‌ی آکادمیک، جنبه‌ی امنیتی و ژئوپلیتیک هم دارد و تغییراتی که در منطقه‌ی ما مشاهده می‌شود، ارتباط زیادی با این مطالعات دارد: در بحرین، یمن، عراق، سوریه، سیاست خارجی ایران. در این زمینه فرضیاتی وجود دارد: آن‌ها می‌خواهند نقاط اختلاف را پیدا کنند و آن را تبدیل به جریان‌هایی کنند تا مانع فعالیت شیعه علیه اسرائیل شوند. البته ایجاد این جریان‌ها وجوه مختلف دیگری از جمله جامعه‌شناختی نیز دارد (داعش) که اگر نتوانیم این جنبه‌ها را شناسایی کنیم و آن‌ها را تنها ساخته‌ی مراکز اطلاعاتی آمریکا و... بدانیم، کمکی به ما نمی‌کند. شیعه‌شناسی نیز فقط جنبه‌ی آکادمیک ندارد.
- تاریخ مدرن شیعه، اختلافات اعراب در فلسطین، تفکر ایران پس از انقلاب از خمینی (ره) تا خاتمی، اختلافات عرب‌ها و ایرانیان، تفکر سیاسی معاصر ایرانی‌ها، موضوع انرژی هسته‌ای، عراق و تاریخ سیاسی عراق، تفکر اسلام سیاسی، تاریخ اندیشه‌ی شیعه، فقه شیعه، ابعاد مختلف تفکر شهید محمدباقر صدر، عرفان و تصوف و اختلاف بین مرشدها و علت انشعاب طریقت‌ها (کلامی، ذوقی، سیاسی و...)، تفکر رفورمیسم[4] در شیعه، اختلافات بین علما در قرن 19 میلادی در حوزه‌ی نجف، تأثیری که جهانی‌شدن بر تفکر شیعه دارد، امنیت در ابعاد ژئوپلیتیک[5] شیعه و به خصوص ایران و تبعات آن بر منافع ملی اسرائیل.
- «مارتین کرِیمر» بیشتر بر روی مسائلی پژوهش کرده که برای اسرائیل اهمیت حیاتی داشته است.
- جو سیاسی دانشگاههای اسرائیل، بیشتر متعلق به جناح چپ اسرائیل است، نه سنت‌گراها.
- ترکیه نیز ارتباط نزدیکی با این مراکز شیعه‌پژوهی در اسرائیل دارد و خوب است ما از رابطه‌ی با ترکیه استفاده کنیم و به این پژوهش‌های دست پیدا کنیم تا از کار آنان مطلع باشیم.
- سالانه کنفرانس شیعه‌شناسی در استانبول ترکیه برگزار می‌شود و افرادی از دانشگاههای اسرائیل و سایر نقاط جهان در آن شرکت می‌کنند.
- هدف علم کلام، مرزبانی از دین و پاسخ به شبهات فردی بوده؛ اما چیزی که امروزه در کلام مطرح است، سؤالات فردی نیست؛ بلکه اتفاقات سیاسی جهان بر تعریف علم کلام اثر می‌گذارد (الهیات سیاسی: Political Theology).
- یکی از نواقص نظام آموزش دانشگاهی ما این است که معمولاً در علوم انسانی، ابتدا یک رشته‌ای مثلاً در فرانسه ایجاد شده، بعد چند نفر که در آن رشته تحصیل کردند، به ایران آمدند و آن رشته را در ایران پایه‌گذاری کردند؛ لذا رشته‌ها بر اساس نیازهای کشور ما تأسیس نشده، به همین دلیل اسرائیل‌شناسی و صهیونیزم‌شناسی در دانشگاههای ما وجود ندارد.
منبع:
فیلم این ارائه در وبگاه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
مشاهدۀ فیلم این ارائه
