فیلم‌های آشنایی با برخی تفاسیر مهم قرآن کریم

مجموعۀ فیلم‌هایی که در لینک زیر خواهید دید، در جهت استفاده در کلاس مأخذشناسی تفاسیر قرآن کریم تهیه شده است. تدوین این فیلم‌ها -غالباً- در محیط نرم‌افزار جامع تفاسیر نور انجام شده است؛ به این صورت که متن تفاسیر در فیلم نمایش داده شده و توضیحاتی دربارۀ تفسیر نیز از سوی اینجانب بیان شده است.

برای استفاده از این آموزش‌ها کلید زیر را انتخاب کنید.

فیلم‌های آشنایی با برخی تفاسیر مهم

محتوای این فیلم‌ها به ترتیب، شامل معرفی کتب زیر است:

1- صافی، نورالثقلین، قمی	13- الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور
2- البرهان، کنز الدقائق، التفسیر الاثری الجامع	14- جامع البیان عن تأویل آی القرآن
3- التبیان فی تفسیر القرآن	15- تفسیر القرآن العظیم ابن کثیر
4- مجمع البیان فی تفسیر القرآن	16- کشاف زمخشری
5- تفسیر نمونه	17- مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)
6- روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن	18- روح المعانی آلوسی
7- المیزان فی تفسیر القرآن	19- تفسیر موضوعی قرآن آیت الله جوادی آملی
8- المدرسة القرآنیة	20- فی ظلال القرآن سید قطب
9- منشور جاوید	21- انوار التنزیل بیضاوی
10- پیام قرآن	22- تفسیر روح البیان حقی بروسوی
11- معارف قرآن	23- هفت تک‌نگاره‌ی موضوعی قرآن کریم در تألیفات شیعه
12- تفسیر ابن ابی حاتم

کتاب جریان شناسی مطالعات قرآنی معاصر

جریان‌شناسی مطالعات قرآنی معاصر عنوان کتابی است که به منظور تدریس در درسی با همین عنوان تألیف شده است. این کتاب را مطالعه نکرده‌ام و صرفاً جهت اطلاع در اینجا قرار می‌دهم. در صورتی که این کتاب را مطالعه کرده‌اید، نظر خود را در بخش نظرات این مطلب ثبت فرمایید تا تا ان‌شاءالله مورد استفادۀ مخاطبان محترم قرار بگیرد.

نویسنده:	علی شریفی
ناشر:	پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
سال نشر:	1399
تعداد صفحات:	230

کتاب مراکز پژوهش قرآن و حدیث در ایران و جهان

مطلع شدم کتاب مراکز پژوهش قرآن و حدیث در ایران و جهان منتشر شده؛ لذا جهت اطلاع مخاطبان گرامی در این مطلب قرار داده شد. ان‌شاءالله که در تدریس درس مربوط، به کمک اساتید بزرگوار خواهد آمد. در صورتی که این کتاب را مطالعه کرده‌اید، با ثبت نظرات خود، آن را برای دیگران نیز معرفی فرمایید.

نویسنده:	محمدحسن زمانی | محمود واعظی
ناشر:	چاپ و نشر دارالحدیث
سال نشر:	1399
تعداد صفحات:	215

دریافت فونتهای نور

دریافت فونتهای نور. برای حروف‌چینی متون عربی به خصوص در پژوهش‌های مرتبط با حوزۀ علوم قرآن و حدیث، نیاز به نصب قلم (فونت‌)هایی است که برخی کاراکترهای مورد نیاز این زبان را دارا باشند. از جملۀ این قلم‌ها، مجموعۀ فونت‌های Noor است. فونت‌های این مجموعه که شامل NoolLotus، NoorZar، NoorBadr و... می‌شود، دارای ویژگی‌های زیر هستند:

• داشتن کاراکتر ة؛
• داشتن کاف عربی؛
• داشتن یاء عربی؛
• داشتن اعداد عربی.

این فونت‌ها را می‌توانید از لینک زیر دریافت فرمایید:

دریافت فونتهای نور

5 مگابایت

* با تشکر از مسئولان مرکز تایپ و تکثیر اقبال دانشکدۀ الهیات و معارف اسلام دانشگاه فردوسی مشهد.

جزوه‌ای برای درس مأخذشناسی تفاسیر قرآن کریم

این جزوه مرتبط با درس «مأخذشناسی تفاسیر قرآن کریم» است و حاوی مطالبی پیرامون آشنایی با دوره‌های تفسیر قرآن کریم از ابتدای عهد رسالت تا دوره‌ی معاصر است.

در این نوشته، دوره‌های تفسیر، به‌صورت مختصر معرفی شده، ویژگی آن‌ها بیان شده و تفاسیر مربوط به هر دوره، نام برده شده است؛ که در این بخش به عناوین تفاسیری که برای ارائه، به دانشجویان محول شده، اشاره شده است؛ لذا این جزوه به شناخت جایگاه هر تفسیر و ویژگی دوره‌ی مربوط به آن، کمک می‌کند.

برای تهیه‌ی متن اصلی این جزوه، از کتاب «آشنایى با تاریخ تفسیر و مفسران» جناب حجت‌الاسلام حسین علوی‌مهر (موجود در نرم‌افزار مشکات الانوار*) -با دخل و تصرف و تلخیص- استفاده شده و در موارد لازم، از منابعی دیگر نیز کمک گرفته شده است؛ در این موارد، منبع مورد استفاده، مشخص شده است.

لازم به ذکر است که برای آشنایی با تفاسیر، لازم است که دانشجویان محترم با متن تفاسیر مأنوس شوند و از آن‌ها در عمل استفاده کنند. متن اغلب تفاسیر، به زبان عربی است و مأنوس شدن با متن، خوندن و فهم آن را به‌تدریج آسان می‌کند.

نکته‌ی دیگر این‌که در بخش تفاسیر هر دوره، علامت «م» به معنای تفسیر موضوعی و علامت «ت» به معنای تفسیر ترتیبی است.

بارگذاری جزوه

* با توجه به استفاده از این نرم‌افزار، جهت انتشار این جزوه، از مرکز نور کسب اجازه شده است.

برای ارتباط با دانشجویان از کدام پیام‌رسان استفاده کنیم؟

در شرایطی که کلاس‌های دانشگاه به صورت مجازی برگزار می‌شود، معمولاً یک ابزار ارتباط مجازی هم بین استاد و دانشجویان ضروری به نظر می‌رسد. البته این ابزار مجازی، در شرایط عادی برگزاری کلاس‌های حضوری نیز می‌تواند در جای خود به روند کلاس کمک شایانی کند.

برخی برای ارتباط با دانشجویان، تنها از رایانامه استفاده می‌کنند. من در چهار نیم‌سالی که در دانشگاه تدریس داشتم، همین ابزار را تنها راه ارتباطی دانشجویان با خودم قرار داده بودم. اما احساس می‌شد این روش، مطلوب دانشجویان نیست و مثلاً به دلیل کندی ارتباط (فاصلۀ زمانی بین ارسال و خوانده شدن و سپس دریافت پاسخ و خوانده شدن) نیاز به جایگزینی ابزاری کارآمدتر بود. لذا به فکر ارتباط به‌وسیلۀ پیام‌رسان‌ها افتادم.

گروه یا کانال؟

ویژگی «گروه» این است که استاد و نیز تمام دانشجویان می‌توانند در آن اقدام به ارسال پیام کنند، این امکان در جای خود می‌تواند مطلوب باشد، اما در صورتی که می‌خواهید از شیوۀ منظم‌تری استفاده کنید، من «کانال» را پیشنهاد می‌کنم.

کدام پیام‌رسان؟

در بین پیام‌رسان‌های موجود، نمونه‌های خارجی پیشنهاد نمی‌شود؛ تلگرام به دلیل فیلتر بودن، نیاز به ابزاری اضافه برای اتصال دارد و آن هم گاهی متصل و گاهی قطع است؛ واتساپ هم به دلیل کمبود امکانات ساده‌ای که در پیام‌رسان‌های دیگر وجود دارد و همچنین نواقصی و کندی که نسخۀ میزِکار (همان Desktop یا ویندوزی) آن دارد، ابزارهای خوبی نیستند. همچنین واتساپ امکان ایجاد کانال ندارد و در صورت ایجاد گروه، شمارۀ همراه اعضا را در دسترس همه قرار می‌دهد؛ که البته نه مطلوب اساتید است و نه دانشجویان.

پیام‌رسان‌های ایرانی از ابتدای ظهور تا کنون پیشرفت‌های خوبی داشته‌اند، اما همگی در امکانات و سرعت، با یکدیگر مشابه نیستند. من از بین پیام‌رسان‌های ایرانی، اگرچه «بله» را به عنوان پیام‌رسان اصلی خود برای کارهای روزمره انتخاب کرده‌ام، اما به‌دلیل یک امکان خاص، سروش را برای ارتباط بین استاد و دانشجویان پیشنهاد می‌کنم.

کانال تعاملی سروش

پیام‌رسان سروش امکان ایجاد «کانال تعاملی» را در اختیار کاربران قرار داده است:

کانال‌های دوطرفه یا تعاملی، کانال‌هایی هستند که در آن‌ها امکان ارسال پیام از طرف دنبال‌کنندگان به سازندۀ کانال وجود دارد._{(سؤالات متداول سروش)}

در این کانال‌ها دانشجو می‌تواند پیام ارسال کند و استاد هم می‌تواند پاسخ او را بدهد. البته این پیام و پاسخ، در کانال اصلی ظاهر نمی‌شود و دانشجو هم قادر به برقراری ارتباط خصوصی یا مشاهدۀ شماره تماس استاد، نخواهد بود. لذا ابن نوع کانال، هم نیاز ارتباط دوطرفۀ بین استاد و دانشجو را برطرف می‌کند و هم حریم خصوصی بین استاد و دانشجو را حفظ می‌کند.

چگونه کانال خود را تعاملی کنیم؟

1. به صفحه مشخصات کانال بروید.
2. گزینه ویرایش (که شبیه شکل مداد هست) را انتخاب کنید.
3. در صورتی که می خواهید کانال شما دو طرفه(تعاملی) باشد، گزینه «دنبال کنندگان بتوانند بر روی پیام ها پاسخ ارسال کنند» را فعال و اگر می خواهید یک طرفه باشد غیر فعال کنید.

فعال و غیرفعال کردن این گزینه با توجه به صلاحدید سازنده کانال قابل ویرایش می‌باشد._{(سؤالات متداول سروش)}

این نوع کانال‌ها نیز می‌توانند خصوصی یا عمومی باشند؛ و در صورت خصوصی بودن، عضویت در کانال، تنها با پیوندی خواهد بود که استاد در اختیار دانشجویان قرار می‌دهد.

امیدوارم این مطلب کمکی به شما در جهت ارتقاء کیفیت آموزش در کشور عزیزمان کرده باشد.

اسامی 30 نفر از مستشرقان مرتبط با درس «جریان‌شناسی مطالعات قرآنی معاصر»

برای جمع‌آوری مطالب پیرامون مستشرقان مرتبط با درس «جریان‌شناسی مطالعات قرآنی معاصر» که در درسنامۀ این واحد آمده، دانستن نام آن‌ها به زبان انگلیسی و جستجو در همین زبان، می‌تواند مؤثر و راه‌گشا باشد. لذا اسامی را که اینجانب طی جستجوهای مرتبط با ارائۀ این درس در دانشگاه اراک، به آن‌ها بر خورده‌ام، در ادامه ذکر می‌کنم.

اگر در بین این اسامی، به بی‌دقتی برخوردید، لطفا اینجانب را در اصلاح آن یاری بفرمایید.

به فارسی	به انگلیسی	محل تولد
ادوارد مونتیه	Edward Montet	فرانسه
اسنوک هورخرونیه	Snouk Horgronje	هلند
اندرو ریپین	Andrew Rippin	انگلیس
ایگناتى یولیانوویچ کراچکوفسکى	Ignaty Yulianovich Krachkovsky	لیتوانی
آبراهام گایگر	Abraham Geiger	آلمان
آرتور جفری	Arthur Jeffery	استرالیا

آشنایی با «التفسیر الموضوعی للقرآن الکریم» سمیح عاطف الزین

«التفسیر الموضوعی للقرآن الکریم» تألیف سمیح عاطف الزین (1344 - 1435ق./1926 - 2014م.) است. این تفسیر یک مجموعۀ 14 جلدی است و در این مجموعه، مؤلف پیرامون موضوعات مختلف مرتبط با قرآن کریم بحث کرده است.

مروری بر محتوای این مجموعه، این نتیجه را به‌دست می‌دهد که از عنوان «تفسیر موضوعی» که بر این مجموعه گذاشته شده، معنای مشهور آن مد نظر نبوده است. معنای مشهور تفسیر موضوعی از این قرار است:

بیان آموزه‌های مرتبط با یک موضوع خاص، با توجه به آیات مختلف قرآن کریم در یک یا چند سوره. _{(ویکی شیعه به نقل از: مسلم، مصطفی؛ مباحث فی التفسیر الموضوعی، ص16)}

ظاهراً سمیح عاطف زین در «التفسیر الموضوعی للقرآن الکریم» به بیان مطالبی پرداخته که اگرچه به‌نوعی با آموزه‌های قرآن کریم مرتبط است، اطلاق تفسیر موضوعی با تعریف بالا بر آن منطبق نیست؛ چنانچه از عناوین هر یک از مجلدات این مجموعه نیز چنین نتیجه‌ای حاصل می‌شود*:

• جلد 1: معجم تفسیر مفردات ألفاظ القرآن الکریم
• جلد 2: قصص الأنبیاء فی القرآن الکریم
• جلد 3: إعراب فی القرآن الکریم
• جلد 4: خاتم النبیین محمد صلى الله علیه وآله وسلم (بخش اول)
• جلد 5: خاتم النبیین محمد صلى الله علیه وآله وسلم (بخش دوم)
• جلد 6: أمثال والمثل والتمثل والمثلات فی القرآن الکریم
• جلد 7: معرفة النفس الانسانیة فی الکتاب والسنة: علم النفس (بخش اول)
• جلد 8: معرفة النفس الانسانیة فی الکتاب والسنة: علم النفس (بخش دوم)
• جلد 9: علم اصول الفقه میسر: المقدمة
• جلد 10: العبادات
• جلد 11: العقود والمطعومات والمشروبات
• جلد 12: المعاملات والبینات والعقوبات
• جلد 13 و 14: فهارس

نکتۀ دیگری که در مورد این مجموعه با بررسی مجلدات اول و دوم آن به نظر رسید، آن است که این مجموعه، خالی از استنادات علمی است و این برای چنین اثری نقصی بسیار بزرگ به‌شمار می‌رود. به‌عنوان مثال، ایشان در اوایل جلد دوم در حدود یک صفحه به بررسی واژۀ «قصّة» و مشتقات آن می‌پردازد، اما حتی یک پاورقی استنادی در آن مشاهده نمی‌شود.

برای بررسی این مجموعه و مؤلف آن نیاز به مطالعۀ مفصل‌تری است و علاقه‌مندان می‌توانند به عنوان موضوع پژوهشی آن را به مطالعه بگذارند.

____________________
* عمدۀ عناوین مجلدات این تفسیر از وبگاه کتابخانه ملی قطر اقتباس شده است.

آشنایی با سمیح عاطف زین مؤلف «التفسیر الموضوعی للقرآن الکریم»

این متن، ترجمه‌ای است از متن عربی معرفی سمیح عاطف الزین در وبگاه ایشان. در ادامۀ این مطلب، متن عربی مذکور نیز آمده است. از شما خوانندۀ گرامی استدعا دارم تا در صورت وجود اشتباه در این ترجمه، نگارنده را برای اصلاح آن یاری بفرمایید. متشکرم.

وبگاه سمیح عاطف الزین:

www.samih-atef-elzein.com

معرفی «سمیح عاطف الزین»

سمیح عاطف الزین یک متفکر برجستۀ اسلامی درزمینۀ دعوت به وحدت مسلمانان به‌دور از تعصبات فرقه‌ای است. وی مجموعه‌ای پرشمار از تألیفات را بر اساس ارزش‌های اصیل اسلامی که ازنظر عمق اصیل اسلامی منحصربه‌فرد و نشأت‌گرفته از کتاب خداوند متعال و راهنمایی‌های پیامبرش بودند، منتشر کرد. او از این طریق، اصرار داشت تأکید کند که اسلام هم دین است و هم دولت، هم ایده است و هم روش؛ و برای انسانیت، رستگاری وجود ندارد مگر با پیروی از این دین یکتاپرستی؛ دینی که به میزان تعهد مردم به قوانین و احکام شرعی آن، در میانشان برادری ایجاد می‌کند؛ قوانینی که قادر است عدالت را مستقر کند و جوامعی عاری از سلطه و استثمار پدید آورد. درعین‌حال، وی از مسلمانان را دعوت کرد تا با اتخاذ قانونی اسلامی، شریعت خدای متعال را اقامه کنند تا زندگی و ارزش‌ها و مفاهیم جدیدی را که مبانی آن را خاتم پیامبران محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم بنا نهاد، از سر بگیرند.

او یکی از معدود افراد دوران معاصر است که هدف خود را تحقق سخن خداوند متعال «أَن اقیموا الدینَ ولا تتفرقوا فیه» (شوری: 13) قرار داده‌اند؛ به همین خاطر زندگی او نمونه‌ای زنده از دعوت‌کننده‌ای بود که از منبع اسلام ناب و مبرا از غلو، الهام گرفته و از فکر، روش زندگی، اسلوب و گفتاری امروزی و منحصربه‌فرد استفاده می‌کند. وی خانۀ خود را به مرکزی علمی و محلی برای دانش‌اندوزی و تعلیم و تربیت اسلامی تبدیل کرد و ایدۀ نهضت مسلمانان و رستاخیز مجدد آنان به‌عنوان پیام‌آوران تمدن در بین ملت‌ها را پایه‌گذاری کرد.

پیرامون او گروهی مؤمن که خواستار وحدت جامع اسلامی بودند، گرد آمدند؛ گروهی که وسوسۀ فتنه‌ها عزم و ارادۀ او را از بین نمی‌بُرد، تعصب‌های نفسانی، او را شکست نمی‌داد، مملو از ایده‌هایش بود و دیدگاه‌هایش را برای فراخوان وحدت مسلمانان انباشته کرده بود؛ و این در جهت تصدیق قول خداوند بود که «وَلْتَکُنْ منکم امَّة یدعون الى الخیرِ ویأمرون بالمعروفِ ویَنْهَوْنَ عن المنکرِ واولئک هُمُ المفلحون» (آل‌عمران: 104)

سمیح عاطف الزین در سال 1926 میلادی (134ق.) در روستای «شحور» در جنوب لبنان متولد شد و در سال 2014 میلادی (1435ق.) از دنیا رفت. وی سال‌های عمرش را وقف تألیف و نوشتن کرد و به‌عنوان یک متفکر و داعی شناخته می‌شد.

تألیفات او بیش از 150 عنوان بود که برخی از آن‌ها به انگلیسی، فرانسوی و آلمانی ترجمه شده‌اند[1]. وی در کتاب‌های خود به جنبه‌های فکری و لغوی ویژه‌ای از واژگان قرآنی پرداخته که مورد تحسین متخصصان و دانشمندان و اقبال عموم مسلمانان قرار گرفته است؛ به‌ویژه کتاب «خاتَمُ النبیینَ محمدٌ صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» که به‌حق برگزیدۀ کتبی است که درزمینۀ زندگی‌نامۀ شریف و مطهر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم نوشته شده است.

آشنایی با مفهوم تحقیق و تصحیح متون اسلامی

در حین معرفی منابع به دانشجویان درس مأخذشناسی تفاسیر قرآن کریم، به مفهوم «تصحیح» و «تحقیق» برمی‌خوریم. مثلاً در نرم‌افزار جامع‌التفاسیر، در شناسنامۀ تفسیر «مجمع البیان» مرحوم طبرسی چاپ سوم سال 1372 شمسی انتشارات ناصرخسروی تهران آمده: «مصحح: فضل الله یزدی طباطبایی؛ هاشم رسولی».

برای آشنایی با این اصطلاح، هم از پرسش از متخصصان استفاده کردم و هم در اینترنت به جستجو پرداختم.

جناب آقای دکتر توکلی، مدیر واحد تحقیق مرکز طبع و نشر قرآن کریم، پیرامون این موضوع، توضیحاتی دادند که به شرح زیر است:

«تصحیح و تحقیق، دو مقولۀ جدا از یکدیگر هستند و شاید بتوان گفت ارتباط آن‌ها از نوع عموم و خصوص من وجه (وجود اختلاف در عین داشتن اشتراک) است.

در عرف جهان اسلام و مخصوصاً کشورهای عربی، تحقیق یک کتاب؛ یعنی احیاء یک نسخۀ خطی و چاپ آن همراه با توضیحات علمی در حاشیۀ کتاب. معمولاً اولین کاری که یک محقق می‌کند، نسخه‌هایی از یک کتاب خطی مربوط به قرون گذشته را که در کتابخانه‌ها وجود دارد، می‌یابد و بعد از تطبیق نسخه‌ها و مشخص کردن اختلاف آن‌ها، متن را پیاده‌سازی می‌کند و [اجزاء آن را] ارجاع می‌دهد. سپس متن اصلی کتاب را بازخوانی و آن را تبیین می‌کند؛ اگر جایی از متن، مغلق (دارای پیچیدگی) یا مبهم است، در پاورقی توضیح می‌دهد، ترجمۀ (زندگینامه) رجال (اشخاص) ذکرشده در کتاب را از کتب تراجم نقل می‌کند، آیات و روایات را مستند می‌کند و اگر نقد یا توضیحی پیرامون گفته‌های مؤلف دارد، آن‌ها را نیز در حاشیه می‌آورد.

«تحقیق» سطوح مختلفی دارد؛ در برخی موارد، حداقلِ آن به‌کار می‌رود؛ یعنی تنها بازنویسی نسخه و مستندسازی آیات و روایات؛ اما سطوح بالاتری هم دارد که علاوه بر این موارد، شامل همان نقد کردن و حاشیه زدن بر کلام مؤلف -که در بالا ذکر شد- می‌شود.

پیرامون این علم، کتب مختلفی وجود دارد که در کتابخانۀ مرکز طبع و نشر قرآن کریم هم موجود هستند؛ از جمله «اصول تحقیق التراث» تألیف عبدالهادی فضلی¹، و «اصول کتابة البحث العلمی و تحقیق المخطوطات» تألیف یوسف المرعشلی. این دو کتاب، روش تحقیق یک کتاب را در قالب دانشگاهی توضیح داده‌اند.

اما «تصحیح» کار متفاوتی است؛ تصحیح یعنی بازخوانی کردن یک متن و اصلاح اشکالات آن؛ و شاید بتوان گفت در مرحلۀ اول (بازنویسی، حروف‌چینی و تطبیق متون برای تشخیص اختلافات) با «تحقیق» هم‌پوشانی دارد.

همچنین با جستجویی که در فضای اینترنت داشتم، به مقاله‌ای دوقسمتی با عنوان «روش تصحیح انتقادی و نشر متون اسلامی» که در سال 1362 در مجلۀ «حوزه» به چاپ رسیده است، برخوردم. با مرور این مقاله، مطالب مفیدی دیدم که می‌تواند برای ارائه در کلاس، مفید باشد. نسخۀ متنی این مقاله تقدیم می‌شود:

بخش اول     بخش دوم

این مدخل از یک دانشنامۀ ادبیات هم می‌تواند در این زمینه مفید باشد:

تصحیح متون

____________________

1. بنا بر توضیحات استاد حمید رضا مستفید، این کتاب، جزوۀ درسی استاد عبدالهادی فضلی در درس ایشان در دانشگاهی در عربستان -احتمالاً دانشگاه جده- است.